پاراستنی خاک

پیناسه‌ی دار / Tree
رووه‌كیكی دارینه‌ی چه‌ن سالانه‌یه‌ كه‌ خاوه‌ن رِه‌گ، ئه‌ستوون و تانجه‌. لانی كه‌م نابی به‌رزایی له‌ 8 m كه‌متر بیت.

پیناسه‌ی ده‌وه‌ن / Shrubs
رِووه‌كیكی دارینه‌ی چه‌ن سالانه‌یه‌ كه‌ به‌رزایی ناگاته‌ 8m دوای پیگه‌یشتن.

پیناسه‌ی گیاوگژ / Seeding
رِووه‌كی بچووك كه‌ له‌ توو(بژر) درووست ده‌بن و به‌رزاییان ناگاته‌ 90cm ته‌مه‌نیان نیوان چه‌ند مانگ هه‌تا چه‌ند ساله‌.

دارگه‌ / Stand
پارچه‌یه‌ك له‌ دارستان كه‌ رِووبه‌ره‌كه‌ی كه‌متر له‌ یه‌ك هیكتار نیه‌ و پیكهاته‌ی جیاواز و داری جواروجوری تیدا به‌دی ده‌كری.


قازانجه‌كانی دارستان / The Forests Advantages

به‌ دوو شیوه‌یه‌: رِاسته‌وخو و نارِاسته‌وخو.
1 ـ قازانجی رِاسته‌وخوی دارستانه‌كان بریتین له‌:
به‌رژه‌وه‌ندی به‌رهه‌مهینان و ئابووری / Production & Economical Ad.
وه‌ك به‌رهه‌مهینانی دار و كه‌ره‌سته‌ خام و سه‌ره‌تاییه‌كان و دابینكردنی كار بو كریكاران.

2 ـ قازانجی نارِاسته‌وخوش بریتین له‌:
• پاراستنی و ئیكولوژیكال / Protection & Ecological
كه‌ ئه‌مانه‌ ده‌گریته‌وه‌: پاراستنی خاك، پاراستنی سه‌رچاوه‌كانی ئاو، پاراستنی چاندراوه‌كان / Crops Protection.
• قازانجی سه‌یرانگایی و كومه‌لایه‌تی و ژیاری / Tourist & Sociological

۱ ـ پاراستنی خاك / Soil Conservation

دارستان وه‌كوو داپوشه‌ریك رِووی خاك داده‌گریت و له‌ به‌رامبه‌ر رِامالاندا ده‌یپاریزی. برِینه‌وه‌ی دارستان ده‌بیته‌ هوی كه‌وتنه‌ به‌ر مه‌ترسی چینی پیتداری سه‌رووی خاك بو رِامالان و هه‌روه‌ها ده‌ركه‌وتنه‌رِووی چینی به‌ردینی ژیرووی خاك.
ئه‌و خاكانه‌ی رِاده‌مالدرین كانال و جوگه‌ی ئاودیری و به‌نداوه‌كان پرِ ده‌كه‌نه‌وه‌ و بو پاككردنه‌ویان مه‌صرفیكی زور پیویست ده‌كا. بو نموونه‌ ئه‌م دیارده‌یه‌ له‌ باشووری عیراق و به‌ تایبه‌تیش له‌ (شط العرب) ده‌بیندری. خاكی ناوچه‌ شاخاوییه‌كانی كوردستانی عیراق به‌ ریگای دیارده‌ی رِامالانه‌وه‌ له‌ناو ده‌چن و هه‌روه‌ها پوششی رِووه‌كی ئه‌و ناوچانه‌ ده‌كه‌ونه‌ به‌ر مه‌ترسی له‌ناوچوون.

۲ ـ پاراستنی رِیگاوبانه‌كان له‌ مه‌ترسی هاتنه‌خواری به‌رد

دارستان پیش له‌و به‌ردانه‌ ده‌گری كه‌ له‌ رِه‌وه‌زه‌كانه‌وه‌ ده‌كه‌ونه‌ خوار و زیان ده‌گه‌ینه‌ ترِومبیل و مروفه‌كان.

۳ ـ پاراستنی سه‌رچاوه‌كانی ئاو / Water Sources Protection

ئاو و بارانیك كه‌ ده‌رژیته‌ ناو حه‌وزه‌ی رِووباره‌كان، به‌ رِیگای دارستانه‌كانه‌وه‌ و له‌رِاستیدا به‌ هوی پوششی رِووه‌كی، به‌ ئارامی و هیمنانه‌ ده‌چیته‌ ناو خاك و به‌ شیوه‌ی كانیاو و سه‌رچاوه‌كانی دیكه‌ی ئاو ده‌كه‌ویته‌ به‌ر ده‌ست كه‌ له‌چاو ئاوی خورِاو له‌ناو حه‌وزه‌ی رِووباره‌كان، زور به‌كه‌لكتره‌ بو ئاودیری و خواردنه‌وه‌. دارستان خیرایی ئاوی باران كه‌م ده‌كاته‌وه‌ و به‌رگری له‌ رِامالان و له‌ناوچوونی خاك ده‌کات، ئه‌مه‌ش به‌ گه‌لاكان و لقه‌كانی دار ئه‌نجام ده‌دری. به‌شی هه‌ره‌ زوری ئاوی باران به‌م شیوه‌یه‌ ده‌چیته‌ ناو عه‌رز؛ له‌ رِاستیدا ماده‌ی ئورگانیكی /Organic Matter سه‌ر خاكی دارستان، هوكاریكی گرینگه‌ بو ئه‌م دیارده‌یه‌. به‌م شیوه‌یه‌ ئاوی ژیرزه‌وی ده‌وله‌مه‌ند ده‌بی.
یه‌كیك له‌ خاله‌ گرینگه‌كانی پاراستن و ریخكستن كردنی سروشت له‌ عیراق، دابینكردنی پوششی رِووه‌كی به‌ شیوه‌یه‌كی گشتی و پوششی دارستانه‌ به‌ شیوه‌یه‌كی تایبه‌تی. ئه‌م پروژه‌یه‌ له‌ حه‌وزه‌ی دیجله‌ و فورات به‌ گشتی و له‌ حه‌وزه‌ی دیجله‌ به‌ تایبه‌تی بو كه‌لك وه‌رگرتن له‌ ئاو بو كاروباری كشتوكالی و پیشه‌سازی و كومه‌لایه‌تی پیویسته‌.


۴ ـ پاراستنی چاندراوه‌كان / Crops Protection

دارستان وه‌ك باشكین / Windbreak یان که‌مه‌ربه‌ندی كه‌سك له‌ ده‌وری كیلگه‌ و مه‌زراكان ناهیلی بای گه‌رم و توفانی رِه‌مل زیان بگه‌ینیته‌ چاندراوه‌كان. هه‌روه‌ها رِاده‌ی به‌رهه‌مهینان زیاد ده‌كا به‌ هوی هه‌بوونی باشكین و كه‌مه‌ربه‌ندی كه‌سك. رِووبه‌ریك به‌ برِی 30 هه‌تا 40 قاتی به‌رزایی داره‌كان له‌دوای باشكین و به‌ برِی 10 قات له‌ پیش باشكین ده‌پاریزری. باشكین 3 هه‌تا 6 ریزی دار له‌خوی ده‌گری.
هه‌روه‌ها دارستان كارده‌كاته‌ سه‌ر كه‌شوهه‌وای ناوچه‌ به‌ تایبه‌تی له‌ نزیكی خوی. ئه‌وه‌ وه‌كوو كاردانه‌وه‌یه‌كی راسته‌وخو ده‌بیته‌ هوی فینكبوونی هه‌وا له‌ هاویندا و گه‌رمبوونی له‌ زستاندا. له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا كه‌شوهه‌وای شوینه‌ نزیكه‌كانی دارستان پله‌ی گه‌رمایه‌كی مامناوه‌ندی ده‌بیت و بایه‌كانی نه‌مدار و پاك ده‌كریته‌وه‌.

خاكناسی دارستان

پیشكه‌وتنی وانه‌گووتنه‌وه‌ی خاكناسی دارستان له‌ رِووی میژوویه‌وه‌ دوای هاتنه‌كایه‌ی پیناسه‌كانی خاك له‌ دوو رِوانگه‌ی ژیئولوژیا و پیدولوژیا ئه‌نجام درا. ژیئولوژیا وه‌كوو رِه‌وز و به‌رده‌كان/Rocks ره‌فتار له‌ گه‌ل خاك ده‌كا كه‌چی خاك به‌شیكه‌ ژیانی تیدا به‌دی ده‌كری و به‌رده‌وام له‌ گورِین دایه‌. هیندیك له‌م پیناسانه‌ بریتین له‌:
• به‌شیكی ده‌وله‌مه‌نده‌ له‌ چینی سه‌رووی زه‌وی كه‌ رِووه‌ك تیدا گه‌شه‌ ده‌كا و به‌ رِیی رِه‌گه‌كانی خوراك واته‌ ئیلیمینته‌كانی گه‌شه‌ساندن هه‌لده‌مژی. [Hilgard 1910]
• خاك جه‌سته‌یه‌كی سروشتی خاوه‌ن سیسته‌میكی كراوه‌یه‌/Open system. هه‌روه‌ها خاوه‌ن تایبه‌تمه‌ندی جیاجیایه‌ به‌ هوی بوونی ماده‌ی مینیرال و ئورگانیكی و پوششی سه‌رووی لیتوسفیر پیكدینی و له‌ ئه‌تموسفیر جیای ده‌كاته‌وه‌.(زانایانی رِووسی)
• خاك جه‌سته‌یه‌كی سروشتیه‌ پیكهاتوو له‌ ئاسو /Horizon و چینه‌كانی مینیرالی یان ئورگانیكی یان له‌ هه‌ردوویان، كه‌ له‌ رِووی مورفولوژیا و فیزیكی و كیمیایی و مینیرالی و ژیانیه‌وه‌ جیاوازیان په‌یدا كردووه‌ له‌ گه‌ل خویه‌تیان له‌ سه‌ره‌تاوه‌.[Joffe 1946]

خاكی دارستان له‌ خاكه‌كانی وه‌رزیری و هی دیكه‌ جیاوازی هه‌یه‌. ئه‌م جیاوازیه‌ به‌ رِیی پوششی رِووه‌كی پیكهاتوو له‌ دار و ده‌ونی ناو دارستان دیته‌ ئاراوه‌ كه‌ كاردانه‌وه‌ی له‌ سه‌ر كه‌شوهه‌وا درووست ده‌بی. كه‌شوهه‌وایه‌كی بچووك واته‌ مایكروكلیما بو جوره‌كان و شیوه‌كانی جوراوجوری ژیان پیكدی.
خاكی وه‌رزیری به‌ هوی بوونی ئاسوی سه‌رووی (A1) ده‌ناسری.

به‌ سپاس له‌ ماموه‌ستا دكتور عوسمان عومه‌ر ماموه‌ستای زانكوی صلاح الدین/ كولیژی كشتوكال

سه‌رچاوه‌كان:
1. تربه‌ الغابات / د. عصام عبدالستار،
2. اسس تنمیه‌ الغابات / د. یاووز شفیق،
3. The nature & properties of soils